De door de Belastingdienst verleende goedkeuring aan de Algemene modelovereenkomst en de daarop gebaseerde Modelovereenkomsten “vrije vervanging”, op grond waarvan opdrachtgevers kunnen contracteren met zelfstandigen zonder inhouding van loonheffingen, komt met ingang van 1 januari 2024 te vervallen. Aanleiding hiervoor is het Deliveroo-arrest (Hoge Raad 24 maart 2023). Dit heeft de Belastingdienst op 14 augustus bekendgemaakt.

Gevolgen voor de modelovereenkomsten gebaseerd op vrije vervanging  

In de modelovereenkomsten die zijn gebaseerd op vrije vervanging staat dat de opdrachtnemer zich vrij mag laten vervangen en dat daardoor geen sprake is van een dienstbetrekking. Het Deliveroo-arrest van de Hoge Raad wijst echter uit dat wél sprake kan zijn van een dienstbetrekking, als van de vervangingsmogelijkheid in de praktijk weinig gebruik wordt gemaakt. Daarom trekt de Belastingdienst de goedkeuring in van de Algemene modelovereenkomst vrije vervanging alsmede van de daarop gebaseerde branche- en individuele overeenkomsten. De intrekking gaat in per 1 januari 2024, om opdrachtgever en opdrachtnemer de mogelijkheid te bieden de arbeidsrelatie opnieuw te beoordelen.

Brancheorganisaties en individuele opdrachtgevers met een eigen goedgekeurde modelovereenkomst “vrije vervanging” (ongeveer 400 belanghebbenden) zullen van de Belastingdienst uiterlijk 1 oktober 2023 een brief ontvangen over de intrekking. Degenen die geen modelovereenkomst hebben voorgelegd, ontvangen dus geen brief.

Intensivering van controle door Belastingdienst?  

De Belastingdienst heeft voorts aangekondigd door te gaan met bedrijfsbezoeken en boekenonderzoeken, waarbij ook arbeidsrelaties worden beoordeeld. Concludeert de Belastingdienst dat sprake is van een dienstbetrekking, dan volgen zogenaamde aanwijzingen aan de opdrachtgever om de arbeidsrelatie aan te passen. Vooralsnog worden geen correctieverplichtingen of naheffingsaanslagen opgelegd, behalve wanneer sprake is van kwaadwillendheid.  

Commentaar

Het is opvallend dat de Belastingdienst niet heeft willen wachten tot 1 januari 2025, de datum waarop het handhavingsmoratorium komt te vervallen. Dit moet worden bezien in het licht van de plannen uit de Voortgangsbrief over werken met en als zelfstandige(n) van 16 december 2022, waarbij handhaving een centralere rol krijgt en vooruit wordt gelopen op de afschaffing van het handhavingsmoratorium. Door het arrest en klachten dat de modelovereenkomst vrije vervanging leidt tot concurrentievervalsing is de druk op de Belastingdienst te groot geworden om de hervatting van de handhaving nog langer uit te stellen.  

Opdrachtgevers en opdrachtnemers die gebruikmaken van een (model) overeenkomst op basis van vrije vervanging zullen de komende maanden moeten gebruiken voor een (her)beoordeling van hun arbeidsrelatie om te bezien of inhouding achterwege kan blijven.